GOSTERGELER

Teknik analizde grafik formasyonları ve trend analizi kadar önemli olan bir bașka konu, geçmișteki fiyat hareketlerinden yararlanarak olușturulan göstergelerdir. Grafiklerde olușan formasyonlardan yararlanılarak hazırlanan stratejiler genellikle orta ve uzun vadeyi kapsar. Göstergelerin bir bașka önemli avantajı ise değerlendirilmelerinin diğer teknik analiz yöntemlerine göre daha objektif ve mekanik olabilmesidir. Bilișim sektöründeki ilerlemeler sonucu tasarlanan Metatrader gibi profesyonel analiz yöntemlerine yatkın platformlar, yatırımcılara teknik göstergeler yardımıyla alım ve satım sistemleri tasarlama olanağı vermektedir.

Göstergelerin bu avantajlarına karșın diğer teknik analiz yöntemlerinden bağımsız olarak kullanılması, isabetsiz sonuçlar alınmasına neden olabilmektedir. Farklı formasyonlarda teknik göstergelerin isabet oranı değișebilmektedir. Bu nedenle teknik göstergelerin diğer teknik analiz yöntemleri ile birlikte kullanılması daha isabetli sonuçlar üretmektedir. Teknik analizde kullanılan göstergelerin,teknik analiz programları ve Metatrader gibi platformlar ile kullanımı oldukça kolaydır. Bu nedenle göstergelerin hesaplanma yöntemi bilinmeden de bașarılı analizler yapılabilir. Ancak kitabımızda göstergelerin hesaplanıșındaki mantığın daha iyi ifade edilebilmesi için göstergelerin hesaplanıșına da ayrıntılı olarak yer verilmektedir.

HAREKETLİ ORTALAMALAR
Belirli bir zaman dilimindeki ortalama fiyatı sembolize eden bu göstergenin güvenilirliği yüksektir. Hareketli ortalamalar, belirli bir zaman diliminde fiyatın olması gerektiği seviye olarak yorumlanır. Aynı zamanda hareketli ortalama seviyeleri, oldukça önemli destek ve direnç seviyeleridir. Örneğin, fiyatın hareketli ortalamanın altında olması durumunda, hareketli ortalama direnç konumundadır. Fiyatın hareketli ortalamanın üstünde olması durumundaysa hareketli ortalama seviyesi destek konumundadır. Hareketli ortalamalar, trend çizgilerine göre destek ve direnç noktası tespitinde çok daha güvenilir sonuçlar vermektedir. Trend çizgilerinin doğrusallığı yanılma payını artırmaktadır. Ayrıca trend çizgilerinin çizimi subjektiftir, aynı grafiği inceleyen bir çok analist farklı noktalardan geçen trend çizgileri çizebilirler. Buna karșın, hareketli ortalamalar matematik biliminin ıșığında mekanik olarak hesaplandığından, disiplin dahilinde ișlem yapabilme olanağı sunmaktadır.

Hareketli ortalamalar üç bașlıkta gruplandırılır:
a)Basit hareketli ortalama
b)Ağırlıklı hareketli ortalama
c)Üssel hareketli ortalama

Basit Hareketli Ortalama (Simple Moving Average):
Tercih edilen zaman dilimi içindeki tüm kapanıș fiyatlarının,gün sayısına bölünmesi ile
olușturulan hareketli ortalamadır. Hesaplanırken, bütün kapanıșların aynı önem derecesinde kabul edilmesi nedeniyle, aylar öncesinde fiyatı etkileyen kısa vadeli gelișmelerin ortalamayı etkilemesi nedeniyle güvenilirliği ağırlıklı ve üssel hareketli ortalamaya göre düșüktür. Bu nedenle,basit hareketli ortalamaları mümkün olduğu kadar kısa vade için kullanmak, daha isabetli sonuçlar doğurmaktadır. Ancak, kısa vade için dahi isabet oranı diğer hareketli ortalamalara göre düșüktür.

EUR / USD paritesinde beș günlük hareketli ortalama, kısa vadeli destek ve dirençlerin tespit edilmesinde bașarılıydı. Kısa vadeli hareketli ortalamalar kullanılarak tespit edilen destek ve dirençlerin kırılması halinde, orta ve uzun vadeli hareketli ortalamalardan yararlanılmalıdır.

Ağırlıklı Hareketli Ortalama (Weighted Moving Average):
Basit hareketli ortalamada bütün günlerin ağırlığının eșit olması, uzun dönem için hesaplanan hareketli ortalamaların güvenilirliğini azaltmaktadır. Bu nedenle geliștirilen bu ortalamanın hesaplanmasında geçmișten günümüze azalan ağırlıklar kullanılır. Örneğin, 15 günlük ağırlıklı hareketli ortalama hesaplanırken bugünün kapanıș fiyatı 15 ile çarpılır. Dün gerçekleșen kapanıș fiyatı 14, bir önceki gün 14, onbeș gün önceki bașlangıç günü ise sabit bırakılır. Yani bugünden ondört gün öncesine kadar bu ağırlık birer basamak azaltılır. Bu ağırlıklar, kapanıș fiyatı ile çarpılır ve ağırlıklı kapanıș fiyatları toplamı değeri elde edilir. Daha sonra kullanılan ağırlıklar toplanarak toplam ağırlık değeri elde edilir. En son olarak ağırlıklı kapanıș fiyatları toplamı, toplam ağırlık değerine bölünür ve böylece ağırlıklı hareketli ortalama hesaplanmıș olur.

Yirmiiki günlük hareketli ortalamalar, kısa ve orta vade için güvenilir sinyaller verirler. USD /CHF paritesi grafiğinde görüldüğü gibi yirmiiki günlük ağırlıklı hareketli ortalama, orta vadeli trend içerisinde yatırımcılara bașarıyla rehberlik etmekte. Düșüșlerin hareketli ortalama seviyesinden dönmüș olması, hareketli ortalamanın orta vadeli trend desteği konumunda olduğunu göstermekteydi. Son olarak hareketli ortalama desteğinin kırılmasıyla orta vadeli trend sona ermiști.

Üssel hareketli ortalama(Exponential Moving Avarage):
En isabetli sonuçları veren hareketli ortalamadır. Bu ortalamanın basit ve ağırlıklı hareketli ortalamaların sentezi olduğu söylenebilir. Üssel hareketli ortalama, ağırlıklı hareketli ortalama gibi son günleri ön plana çıkarırken, basit hareketli ortalama gibi ilk günleri ihmal etmez. Üssel hareketli ortalama hesaplanırken, öncelikle otalaması alınacak gün sayısı tespit edilir. Daha sonra üssel faktörün bulunabilmesi için 2 rakamı seçilen gün sayısına bölünür. Bir sonraki așamada seçilen gün sayısı için basit hareketli ortalama alınır. Daha sonra seçilen gün sayısının son günü kapanıș değerinden, basit hareketli ortalama çıkarılır. Bulunan sonuç üssel faktör ile çarpılır. Elde edilen sonuç pozitif ise basit ortalamaya eklenir. Eğer sonuç negatif ise basit ortalamadan çıkarılır.

EUR/USD paritesinde 2002 yılında yașanan uzun vadeli yükselen trend için 50 günlük üssel hareketli ortalama, destek seviyelerini yüzde yüze yakın bir isabet oranıyla tespit etmiști.

Forex piyasalarında güvenilirliği daha düșük olmakla birlikte, kısa vadeli hareketleri yakalayabilmek adına, 22 ve 50 günlük hareketli ortalamalardan ziyade, 5 günlük hareketli ortalamalardan daha sık yararlanılmaktadır. USD JPY grafiğinde görüldüğü üzere, 5 günlük üssel hareketli ortalama, kısa vadeli destek ve dirençleri bașarılı bir șekilde tespit etmektedir. Ancak, 5 günlük hareketli ortalamaların altında gün sayısında hesaplanan hareketli ortalamalar, fiyat ile bütünleștiği için güvenilir sinyaller üretmemektedir.

Üssel hareketli ortalamalar, 200 gün için seçildiğinde, uzun vadeli destek ve dirençleri mükemmele yakın bir isabetle ortaya koyar. Uzun vadeli bir yaklașım olması nedeniyle forex piyasaları için çok uygun olmasa da, uzun vadeli yönün bilinmesi kısa vadeli yatırımlarda isabet oranını yükseltmektedir. Altın grafiğinde günümüzde de devam eden uzun vadeli yükselen trendin destek seviyeleri, 200 günlük hareketli ortalama ile güvenilir bir șekilde ortaya konmakta.

SALINIM GÖSTERGELERİ(OSİLATÖRLER)
Piyasanın așırı alım ya da satım bölgesinde olup olmadığını belirleyen göstergelere salınım göstergeleri ya da terminolojideki daha yaygın adıyla osilatör adı verilmektedir. Forex piyasalarında kısa vadeli hareketlerin, kaldıraç faktöründen dolayı yüksek önem arz etmesi nedeniyle, osilatörler diğer piyasalara göre daha sık kullanılmaktadır. Özellikle, Metatrader platformunda bulunan expert advisor uygulaması kullanılarak hazırlanan mekanik sistemler, kısa vadeli göstergelerin forex piyasalarındaki popülaritesini daha da artırmaktadır. Osilatörlerin, yatay hareketlerin gözlemlendiği paritelerde bașarı oranı yükselmektedir. Buna karșın, yükselen trend içinde hareketini sürdüren paritelerde osilatörler çok kısa zaman dilimlerinde așırı alıș bölgesine girerken, düșüș trendindeki paritelerde çok kısa zaman dilimlerinde așırı satıș bölgesine girmektedir. Bu nedenle bu göstergelerden yararlanmak ciddi bir deneyim istemektedir. Forex piyasalarının dinamiklerinden dolayı,osilatörlerden yararlanılacak grafiğin zaman dilimi de önem kazanmaktadır. Günlük ve dört saatlik grafiklerin,osialtörlerdeki isabet oranı daha kısa zaman dilimindeki grafiklere göre daha yüksektir. Daha uzun zaman dilimindeki grafiklerde ise orta vadeli göstergelere bakmak ya da osilatör parametrelerini daha uzun periyotlarla değiștirmek daha isabetli sonuçlar doğurmaktadır.

STOCHASTIC GÖSTERGESİ
En sık kullanılan göstergelerdendir. Piyasanın așırı alım ya da satıș bölgesinde olduğunu gösterdiği için osilatör sınıfına giren göstergelerdendir. George C.Lane tarafından geliștirilen bu gösterge %K ve %D adı verilen iki eğri ile
gösterilmektedir. %K eğrisi ana eğridir ve genellikle kesintisiz bir çizgi ile ifade edilir. %D eğrisi ise %K eğrisinin basit hareketli ortalamasıdır ve genellikle noktalı çizgi ile ifade edilir. %K eğrisinin hesaplanmasında șu formülden yararlanılmaktadır;

Bugünkü kapanıș – 5 gün içindeki en düșük
%K dönemi = _______________________________________ x 100
5 gün içindeki en yüksek – 5 gün içindeki en düșük

%K’nın, genellikle 3 günlük basit hareketli ortalaması alınarak % D değeri elde edilir.
Stochastic osilatörü için yatırımcılar istedikleri zaman dilimini seçebilirler. Ancak, çok kısa vade için bu göstergenin ürettiği sinyallerin isabet oranı düșmektedir. Bu nedenle bu osilatörün yaratıcısı George C.Lane’in de tavsiye ettiği ve analistlerin daha çok kullandığı 5 günlük zaman dilimi tavsiye edilir.
Yorumlanması:
Göstergenin 20 seviyesi ve altına gelmesi așırı satıș, 80 seviyesi ve yukarısına çıkması ise așırı alım olarak yorumlanır. Ancak bu yaklașım zaman zaman hatalı sinyaller ürettiğinden, sinyalin teyidi için % D çizgisinin %K çizgisini kesmesi ve buna ek olarak alıș için 20 seviyesinin altına gelinmesi, satıș için ise 80 seviyesinin üstüne çıkılması gerekmektedir.

GBP USD paritesinde stochastic osilatörünün ürettiği bașarılı al sat sinyalleri. Stochastic osilatörünün özellikle yatay piyasa koșullarında bașarı oranı daha yüksektir. Stochastic göstergesi, çok fazla sayıda sinyal ürettiğinden, sinyallerin diğer indikatörlerle teyit edilmesi gerekebilir.

Stochastic göstergesi, volatilitenin yüksek olduğu paritelerde yatırımcı için güvenilir bir yol göstericidir. EUR JPY paritesinin karakteristik dalgalı seyrinde dahi stochastic göstergesinin yüksek isabet oranı ortadadır. Ancak, volatilitenin yüksek olduğu yen ve altın paritelerinde göstergenin vereceği sinyallerin teyit edilmesi, zamanlama hatalarının azaltılması açısından yararlı olmaktadır. Stochastic göstergesinin genel kullanım yöntemlerine ek olarak analistlerin geliștirdiği farklı analiz yöntemleri de vardır. Örneğin, %K eğrisinin %D eğrisini sağ taraftan kesmesi, sol taraftan kesmesine oranla daha isabetli sinyaller üretmektedir. Ancak eğrilerin olușumu
sırasında kesișmenin sağda ya da solda olabildiğini tespit etmek ayrı bir uzmanlık
konusudur. Buna ek olarak kesișmelere ilișkin formasyon analizleri de üst düzey teknik analistler tarafından uygulanmaktadır. Tepe ve dip gibi dönüș formasyonları stochastic eğrileri üzerinde yorumlanabilir.

COMMODITY CHANNEL INDEX (CCI)
1980 yılında Donald Lambert tarafından geliștirilen popüler bir göstergedir. İsminden
anlașılacağı gibi emtia borsaları için geliștirilmiștir. Uzun yıllar emtia piyasalarında ișlem yapan Lambert, fiyatların genellikle 22 günde bir en düșük fiyatlarına gerilediğini tespit etmiști. Lambert’ a göre bu yirmi iki günün yarısı yükseliș, yarısı ise düșüș hareketi olarak geçmekteydi. Lambert, CCI osilatörü için yirmi iki günlük periyodun yarısı olarak ifade edilen on bir günlük periyodu önermektedir.

Bu gösterge așırı alım(overbought) ve așırı satım(oversold) bölgelerini gösteren bir
osilatördür. CCI osilatöründe +100 seviyesinin üzeri așırı alım, -100 seviyesinin altı ise așırı satım bölgesidir. Bu seviyelerden fiyatın tekrar aksi yönde hareket etmesi ise trend değișikliği șeklinde yorumlanır. Bu seviyelerden fiyatın tekrar aksi yönde hareket etmesi ise trend değișikliği șeklinde yorumlanır. CCI göstergesinin kullanımı, göstergenin așırı oynaklığı nedeniyle ciddi bir deneyim gerektirir. Bu osilatör, emtia piyasaları için geliștirildiği için on bir günlük periyota alternatif olarak 14 günlük periyotta yaygın olarak kullanılmaktadır. Volatilitenin yüksek olduğu paritelerde daha da uzun periyotlar seçilebilir. Bu noktada osilatörün yaratıcısı olan Lambert, 5 ile 25 gün arasındaki periyodun dıșına çıkılmamasını önermektedir.

CCI indikatörü, hesaplanıș bakımından komplikedir. CCI indikatörü hesaplanırken, öncelikle gün içi en yüksek, en düșük ve kapanıș fiyatının üçe bölünmesiyle elde edilen orta fiyat bulunur. Daha sonra seçilen gün sayısına ait orta fiyat hesaplanır. Bir sonraki așamada, hesaplanan orta fiyatların basit hareketli ortalaması alınır. Daha sonra seçilen gün sayısının orta fiyatları toplamından, hesaplanan orta fiyatların basit hareketli ortalaması birer birer çıkarılır. Çıkan sonucun mutlak değeri alınır ve mutlak değeri alınan farklar, seçilen gün sayısına bölünerek ortalama sapma bulunur. Daha sonra, ortalama sapma 0,015 katsayısı ile çarpılır. Son așamada ise seçilen gün sayısı için hesaplanan orta fiyatların basit hareketli ortalaması, orta fiyattan çıkarılır. Elde edilen değer ise ortalama sapmanın 0,015 katsayısı ile çarpımından elde edilen değere bölünerek CCI elde edilir.

İndikatörlerin güvenilirliği açısından, volatilitenin yüksek olduğu yen paritelerindeki isabet oranı önemlidir. Grafikte görüldüğü gibi,EUR / JPY paritesinde CCI indikatörü isabetli alıș ve satıș sinyalleri üretmektedir. CCI indikatörü,formasyonlarla desteklendiğinde ise yön değișikliklerini daha açık bir șekilde ortaya koymaktadır. Örneğin, grafikte görüldüğü gibi 2006 Mayıs ayında yașanan ikili dip
formasyonunda CCI indikatörü, üst üste yedi gün süren ciddi bir yükselișin sinyalini vermiști.

CCI indikatörünün bașarı oranı, yatay piyasa koșullarında yüksektir. Ancak yükselen ve alçalan trendlerde CCI indikatörünün, trendin aksi yönünde sinyaller üretmesi, deneyimsiz yatırımcılar için yanıltıcı olabilmektedir. Bu nedenle CCI indikatörünün yükselen ve alçalan trendlerde diğer indikatörlerle birlikte kullanılması uygun bir seçenektir.

MOMENTUM
Belirli gün sayısındaki fiyat değișimini ortaya koyan göstergedir. Momentum, trendlerin gücünü ve hızını basit ve çarpıcı bir șekilde göstermektedir. Momentum hesaplanıș yönünden oldukça basit bir göstergedir. Bugünkü fiyatın 100 katsayısı
ile çarpımı ve daha sonra seçilen gün sayısı kadar önceki kapanıșa bölünmesi ile elde edilir. Momentum, formülündeki basitlik ve fiyat ile birlikte hareket etmesi nedeniyle eleștirilen bir indikatördür. Ancak fiyat grafiğine bakarak zaman zaman trendin gücü tam olarak anlașılamamaktadır. Çünkü grafik okumak kaçınılmaz olarak kișiden kișiye farklı algılamalara neden olurken, matematik biliminden yararlanılarak hazırlanan momentum indikatörü kullanılarak disiplinli bir șekilde trendlerin gücü ve hızı tespit edilebilir. Momentum indikatörünün, 100 eksenini așağıdan yukarıya kesmesi yükseliș sinyali olarak yorumlanır. Momentumun 120 eksenine ulașması ise așırı alım sinyali olarak yorumlanır. 100 ekseninin yukarıdan așağıya kesilmesi ise düșüș sinyali olarak yorumlanır. 80 seviyesi ise așırı satıș sinyalidir.

Momentum indikatöründe standart gün sayısı 14 olarak kabul edilmektedir. 14 günlük
periyot, kısa vadeli analizler için uygun olmaktadır. Ancak momentum indikatörünün esnek ve basit yapısı nedeniyle daha uzun vadeli periyot seçimleri de tercih edilebilir.

EUR / JPY paritesinde momentum indikatörü özellikle 2006 yılı Aralık ayında yașanan güçlü yükselen trendin bașlangıcını adeta nokta atıșla tespit etmiști.

RELATIVE STRENGTH INDEX(RSI)
Hisse senedi piyasalarında olduğu gibi forex piyasalarında da yaygın olarak kullanılan bir indikatördür. Amerikalı analist J. Welles Wilder tarafından geliștirilen bu indikatör, özellikle trendlerin gücünü ölçmekte bașarılı sonuçlar elde edilmesini sağlamaktadır.
RSI indikatörü, paritenin incelenen periyot içerisindeki kapanıș değerlerinin, bir önceki güne göre değișiminden hareketle hesaplanan bir göstergedir. RSI indikatörü, daha çok kısa ve orta vadeli analizlerde kullanılmaktadır. Ancak analistlere bir ile dörtyüz günlük periyotlar arasında seçim yapma olanağı tanımaktadır. Otuz günden
küçük tarih aralıkları kısa vade için uygundur. J.Welles Wilder’ a göre on dört günlük periyot kısa vadeli analizler için en iyi seçenektir. Göstergenin yaratıcısının bu önerisine uygun olarak popüler teknik analiz yazılımları ve ișlem platformlarında standart periyot on dört gündür. Orta vadeli analizlerde ise bir buçuk ay ile altı ay, uzun vade için ise on aydan büyük değerler kullanılmalıdır. RSI indikatöründe periyodun uzun tutulması, trendlerin gücünün ölçülmesi açısından daha yararlıdır. Ancak, uzun periyotların seçilmesi, al-sat sinyalleri tespit edilirken, kısa periyotlara oranla çok daha fazla zamanlama hatası yapmaktadır. RSI indikatörünün hesaplanması, diğer bir çok indikatöre göre daha kolaydır. Öncelikle
seçilecek periyottaki gün sayısından bir fazla sayıda kapanıș değeri elde edilir. Daha sonra seçilen gün sayısına bir eklenerek bulunan zaman diliminde, bir önceki güne göre yükselen kapanıș verilerinin aritmetik ortalaması alınarak, ortalama yukarı hareket değeri bulunur. Bu așamadan sonra, seçilen gün sayısına bir eklenerek bulunan zaman diliminde, bir önceki güne göre düșen kapanıș verilerinin aritmetik ortalaması alınarak ortalama alçalan hareket değeri elde edilir.Ortalama yükselen hareketin,ortalama alçalan harekete bölümünden, RSI indikatörünün çekirdeği denebilecek göreceli güç (RS) değeri elde edilir. Son olarak endeks formülüne RS değeri yazılarak RSI elde edilir. Bütün bu așamaları formülle ifade etmek gerekirse:

RS= Ortalama yükselen hareket / Ortalama alçalan hareket
RSI=100 – (100 / 1+ RS)

RSI indikatörü yaygın olarak iki biçimde kullanılır. Bunlardan ilki ve en yaygını 30 seviyesi ve altının așırı satım, 70 seviyesi ve üzerinin așırı alım bölgesi olarak değerlendirilmesidir. Bu yaklașıma göre, 30 seviyesinden așağı düșen RSI eğrisinin yeniden bu seviyenin üstüne çıkması al sinyali, 70 seviyesinin üstüne çıkan RSI eğrisinin yeniden bu seviyeden așağı inmesi ise sat sinyali olarak yorumlanır. Diğer yaklașım ise fiyat ile RSI indikatörünün arasındaki uyumsuzluktan yararlanmaktır. Genellikle RSI indikatörü, fiyat grafiği ile birlikte hareket etmektedir. Ancak zaman zaman fiyat grafiğinde görülen trendin aksi yönünde hareket edebilir. Örneğin, yükselen trend içerisinde RSI indikatörünün düșüș eğilimine girmesi satıș, alçalan trend içerisinde RSI indikatörünün yükseliș eğilimine girmesi al sinyali olarak
yorumlanabilir.

RSI indikatörü,çok fazla sayıda al sat sinyali veren bir indikatör değildir. Ancak EUR/JPY grafiğinde de görüldüğü üzere, indikatörün verdiği trend dönüș sinyalleri yatırımcılar için güvenilir bir rehber niteliğindedir.

Pound paritesi grafiğinde görüldüğü üzere, RSI indikatörünün trend dönüșlerindeki bașarısına karșın, zaman zaman piyasadaki kararsızlığın da etkisiyle, erken sinyal verdiği görülmektedir. RSI indikatörünün ürettiği al sat sinyallerinin diğer indikatörlerle teyit edilmesi buna benzer zamanlama hatalarını çözebilir.

RSI indikatörünün farklı bir kullanım yöntemi de fiyatla uyumsuzluk ya da ıraksama olarak ifade edilen hareketlerin tespitidir. Genellikle fiyatla beraber hareket eden RSI indikatörünün fiyatla uyumsuz hareketi, trend dönüșü olarak yorumlanmaktadır. 2008 yılının Ağustos ayında orta vadeli düșüș trendinde hareket eden GBP/JPY paritesinde, RSI indikatörünün yükselișe geçmesi, trendin zayıfladığı anlamına gelmekteydi. Nitekim bu uyumsuzluk sonrasında trend dönüșü gerçekleșerek orta vadeli yükselen trend bașlamıștı.

PARABOLIC SAR
J.Welles Wilder tarafından olușturulan bir bașka gösterge olan parabolic SAR, kısa ve orta vadede olușan yön değișimlerinin tespitinde kullanılır. SAR sözcüğü, İngilizcedeki "Stop And Reversal" (Dur ve Geri dön) sözcüklerinin baș harfleridir. Parabolic SAR,oldukça volatil bir indikatördür. Bu nedenle diğer indikatörlerle birlikte kullanımı önerilir. Parabolic SAR, yükselen ve alçalan trendlerde bașarılı bir indikatördür. Ancak yatay trendlerde yanılma payı ciddi anlamda artmaktadır. Bu nedenle trendin gücü mutlaka ölçülmelidir. Bu noktada momentum, RSI, MACD veya hareketli ortalamalardan yararlanılabilir. Parabolic SAR,hesaplanıș bakımından oldukça komplikedir ve ciddi bir matematik bilgisi birikimi istemektedir. Formülü așağıdaki gibidir:

SARn+1 = SARn + α(EP-SARn)

Bu formülde yer alan SARn değeri șu anda görülen fiyatı, SARn + 1 değeri ise bir sonraki gün görülen fiyatı temsil eder. EP Uç Nokta (extreme point) değeri, isminden de anlașılabileceği gibi trendlerin dip veya zirve seviyesini temsil etmektedir. Parabolic SAR indikatörünün hesaplandığı trend yükselen trend ise zirve, düșüș trendi ise dip noktası seçilir. α değeri,akserelasyon yani hızlanma faktörü olarak isimlendirilir. Wilders, yapmıș olduğu istatistik çalıșmaları sonrası bu değeri 0.02 olarak belirlemiștir. Parobolic SAR indikatörünün yorumlanması oldukça kolaydır. SAR noktaları fiyatların üzerinden fiyatların altına düșerse al, fiyatların altındayken fiyatların üstüne geçerse de sat sinyali olarak yorumlanır.

Grafikte, EUR/ USD paritesinde yakın geçmiște parabolic SAR indikatörünün trend ile yüzde yüze yakın bir korelasyonda hareket ettiği görülmekte. Fiyat ile SAR noktalarının çakıșması trendin yavașladığı ve dönüșün yaklașmakta olduğu șeklinde yorumlanmalıdır.

BOLLINGER BANTLARI
Hareketli ortalamaların yukarı ve așağı yönde standart sapma değeri kadar kaydırılması ile elde edilen göstergedir. Zaten oldukça güvenilir olan hareketli ortalamaların, standart sapma ile olası hatalarının daha da azaltılması sonucu özellikle kısa vadeli dönüșlerin yakalanmasında yüksek isabet sağlanmaktadır. Bollinger bantlarını icat eden ünlü analist ve trader John Bollinger’ a göre, bant çizilirken hareketli ortalama için varsayılan periyod değeri için 20 ve standart sapma değeri için 2 değeri seçilir. Periyodun daha uzun seçilmesi halinde standart sapma oranı daha yüksek olacağından, standart sapma değeri mutlaka artırılmalıdır.
Bollinger bantları, trend içerisindeki kısa vadeli zirve, dip ve sıkıșmaların önceden tespit edilmesinde oldukça bașarılıdır. Bandın daralması çoğu zaman yön değișikliği
sinyalidir. Özellikle alt bant ile üst bant, çok önemli destek ve direnç seviyeleri
konumundadır. Üst band yakınlarında yükseliș hareketlerinin zorlanması satıș baskısının olușabileceği șeklinde yorumlanır. Üst bandın kırılması halindeyse, yükseliș hareketinin daha da hızlanabileceği șeklinde yorumlanır. Tersini düșünürsek, alt banda yakın seviyelerde düșüș hareketinin durulması, tepki alımlarının gelebileceği șeklinde yorumlanırken, bandın așağısına sarkılması ise düșüșün devam edeceği șeklinde yorumlanır.

Bollinger bantları, kullanımındaki basitliğe ek olarak hesaplanıș bakımından da basittir. Standart bir bollinger bandı analizinde orta bollinger eğrisi, yirmi günlük hareketli ortalamadır. Üst Bollinger bandı ise orta bollinger bandına 2 değeri eklenip 20 günlük standart sapma değerinin çarpılması ile elde edilir. Son olarak alt bollinger bandının hesaplanıșında, orta bollinger bandından 2 değeri çıkartılır ve 20 günlük standart sapma değeri ile çarpılır.

USD / JPY paritesinde gerçekleșen uzun vadeli alçalan trend ve sonrasında bu trende tepki olarak doğan orta vadeli yükselen trendde olușan kısa vadeli dalgalanmaların zirve ve diplerinin tespitinde oldukça bașarılıydı. Grafikte de görüldüğü gibi özellikle alt ve üst bollinger bantlarının kırılması sonrasında piyasada ters yönde sert hareketler meydana gelmektedir. 2008 yılının Șubat ayında gerçekleșen kısa vadeli düșüș trendi, bu tez için anti tez konumundadır. Ancak, gecikmeli de olsa piyasanın bu kısa vadeli așırı düșüșe tepkisi, orta vadeli yükselen trendin bașlaması yönünde
olmuștu. Bu grafikte de görüldüğü gibi,gerçekleșmesi geciken tepki hareketleri beklenilenden daha sert olmaktadır.

EUR /USD paritesinde gerçekleșen uzun vadeli yükselen trend içerisinde,bollinger bandı,destek ve dirençlerin tespitinde bașarılıydı. Bollinger bantlarında üst ve alt bant yakınlarında momentumun düșmesi, dönüș sinyali olarak yorumlanmalıdır.

MACD (Moving Average Convergence/Divergence)
Tıpkı bollinger bandı gibi hareketli ortalamalardan türetilmiș bir indikatördür. Ünlü analist ve trader Gerald Appel tarafından geliștirilen bu indikatör, iki hareketli ortalama arasındaki uyum veya uyumsuzluğun tespit edilmesinde kullanılır. MACD, hem trend takip edici, hem de osilatör olarak kullanılabilen, güvenilir bir indikatördür.
MACD indikatörü hesaplanıș bakımından basittir. Kısa vadeli hareketli ortalamadan daha uzun vadeli ortalamanın çıkartılması ve farkın üssel hareketli ortalamasının alınmasıyla hesaplanır. Ancak söz konusu olan hareketli ortalamaların periyotları sistematik bir çalıșma sonrası seçilmelidir. Göstergenin yaratıcısı Gerard Appel’e göre 12 günlük üssel hareketli ortalamadan, 26 günlük üssel hareketli ortalamanın çıkarılması ile elde edilir. Daha sonra, dönüș hareketleri ve uyumsuzluğun tespitinde yararlanılan sinyal eğrisi, MACD değerinin 9 günlük üssel hareketli ortalaması alınarak hesaplanır. Formüle dökersek:

MACD= EMA(12) – EMA(26)
Sinyal = EMA(MACD,9)

Teknik analiz programları ve ișlem platformlarında MACD indikatörü çizgi ya da histogram olarak gösterilmektedir. Sinyal eğrisi ise çoğunlukla mavi renkli olup, noktalı eğri olarak gösterilmektedir. MACD indikatörünün yorumlanıșında üç yaklașım ön plana çıkmaktadır. Birinci yaklașım, crossovers yani kesișme noktaları olarak adlandırılan seçenektir. MACD çizgisinin sinyal çizgisinin altına sarkması sat, üstüne çıkması ise al sinyali olarak yorumlanır. Buna ek olarak 0 seviyesinin, denge noktası kabul edilmesi nedeniyle, bu seviyenin altına sarkılması sat, üstüne
çıkılması ise al sinyali olarak kabul edilir.

İkinci yaklașım ise așırı alım ve așırı satım durumunun tespit edilmesidir. MACD eğrisinin, sinyal eğrisinden yukarı yönde, hızlı biçimde uzaklașması așırı bir yükselișin olduğu ve sert bir düzeltmenin gerçekleșmesi olasılığının yükseldiği șeklinde yorumlanır.Tersi bir durumda, yani MACD eğrisinin, sinyal eğrisinden așağı yönde, hızlı biçimde uzaklașması ise așırı bir düșüșün olduğu ve sert tepki yükselișlerinin gerçekleșmesi olasılığının arttığı șeklinde yorumlanır.

Üçüncü yaklașım ise uyumsuzlukların tespit edilmesidir. Fiyat hareketiyle, MACD eğrisinin aynı yönde hareket etmemesi durumu, var olan trendin artık sonuna gelinmekte olduğu șeklinde yorumlanabilir.

Örneğin, fiyatlar yükseliș eğilimindeyken MACD eğrisinin yükselmemesi, yükselen trendin sona ermekte olduğu șeklinde yorumlanabilir. Yine benzer bir șekilde, fiyatlar düșüș eğilimindeyken, MACD eğrisinin düșmemesi düșüș trendinin sona ermekte olduğu șeklinde yorumlanabilir.

EUR / JPY paritesinde MACD eğrisinin ,sinyal eğrisi ile yaptığı kesișmeler, kısa vadeli dalgalanmaların tespit edilmesinde bașarılıydı. Crossovers yani kesișme noktaları stratejisinde, dikkat edilmesi gereken nokta tepe ve dip dönüș formasyonlarıdır. Dönüș formasyonları sırasında MACD indikatörü kısa aralıklarla al ve sat sinyalleri vererek yatırımcıyı yanıltabilir. Bu nedenle dönüș formasyonları sırasında diğer indikatörlerden de yararlanılması gereklidir.

Altın grafiğinde görüldüğü üzere MACD eğrisinin, sinyal eğrisinden uzaklașması, birkaç gün süren düzeltme hareketlerine neden olmaktaydı. Grafikteki gibi yükselen trend hareketleri içerisinde meydana gelen düzeltmelerde, yeniden trende sadık kalarak alım ișlemi yapmak için MACD eğrisinin yeniden sinyal eğrisini așağıdan yukarıya kesmesini beklemek gerekir.

HACİM GÖSTERGELERİ
Teknik analizde takip edilmesi gereken önemli değișkenlerden biri de ișlem hacmidir. İșlem hacmi piyasada meydana gelen herhangi bir hareketin gerçekçiliğini de ortaya
koymaktır. Trend ile ișlem hacmi genellikle aynı paralelde hareket ederler. Yani düșüș
trendinde hareket eden bir paritede hacmin yükselmesi, trendin dengesinin bozulduğu ve dönüș hareketinin yaklașmak üzere olduğu șeklinde yorumlanır. Yükselen trend içerisinde hareketini sürdüren bir paritede ise hacmin düșmesi, trendin zayıfladığı ve yine dönüș hareketinin yaklașmak üzere olduğu șeklinde yorumlanır. İșlem hacminin yüksekliği aynı zamanda teknik analizin isabet oranını da yükseltmektedir. Çünkü derinliğin artması, yapay hareketlerin meydana gelmesini engelleyebilmektedir. Bu nedenle yüksek hacmin söz konusu olduğu ana paritelerdeki teknik
analiz bașarı yüzdesi , düșük ișlem hacminin söz konusu olduğu egzotik ülke paritelerinden daha yüksektir.

Hacmin tespiti için hacim indikatörlerinden yararlanılmaktadır. Yatırımcı ve analistler
genellikle hacmin yalın hali olan Volume indikatöründen yararlanır.Diğer popüler hacim indikatörü ise Forexturkce.com'da anlattığımız On Balance Volume ve Accumulation/Distorbution (A/D) göstergeleridir.

VOLUME
İsminden de anlașılabileceği gibi ișlem hacminin yalın halidir. Göstergeliğin sadeliği özellikle teknik analiz konusunda deneyimsiz olan amatör yatırımcılar için kullanım kolaylığı sağlamaktadır. Volume indikatörünün yorumlanmasında geçerli olan yaklașım, trend ile ișlem hacmi paralelliğidir.

EUR/USD paritesinde 2003 yılı Ağustos ayında kısa vadeli düșüș trendi devam ederken hacmin așırı yükselmesi ve peș peșe yüksek hacimli günlerin yașanması açık bir dönüș sinyaliydi. Nitekim bu uyumsuzluk sonrası uzun vadeli yükselen trend bașlamıștı. Gerek volume, gerek diğer hacim indikatörlerinde meydana gelen uyumsuzluklar al sat sinyali olarak yorumlanmamalıdır. Hacim-fiyat uyumsuzlukları daha çok dönüș sinyali olarak yorumlanmalıdır.

ON BALANCE VOLUME
Joseph Granville tarafından icat edilen bu güvenilir göstergenin özelliği ișlem hacmini fiyat hareketiyle karșılaștırmasıdır. Yükselen trendlerde ișlem hacmi yükseliș eğilimindeyken, alçalan trendlerde düșüș eğilimindedir. On Ballance Volume indikatörü hesaplanırken fiyatlardaki artıș miktarı ișlem hacmine eklenir. Bu nedenle fiyatların yükselmesi halinde OBV de yükseliș meydana gelirken, fiyatların düșmesi halinde OBV göstergesinde düșüș meydana gelmektedir.

OBV göstergesinin yorumlanıș mantığı, yükselișlerde hacmin artması ve düșüșlerde hacmin azalması gerekliliği üzerine kuruludur. Fiyatla gösterge arasındaki olası bir uyumsuzluk trendin yönünün değișeceği șeklinde yorumlanır. Örneğin, fiyatlar yükselirken indikatörde düșüș görülmesi, yükselișin gücünün tükendiği șeklinde yorumlanır.

EUR/USD paritesinde 2005 yılında görülen fiyat-OBV uyumsuzlukları ciddi dönüș hareketlerinin önceden tespit edilmesinde bașarılıydı. OBV indikatöründen yararlanılırken göstergenin sayısal ifadesinden ziyade yönüne dikkat edilmesi gerekir.

A/D (Accumulation/Distribution Index)
Türkçeye toplama/dağıtım endeksi olarak çevirebileceğimiz A/D endeksi, hacim ile fiyat değișimi arasındaki değișimin birlikte ele alındığı bir momentum göstergesidir. Finans piyasalarında, teorik olarak bir fiyat hareketi meydana gelirken olușan ișlem hacminin yüksekliği, söz konusu hareketin güvenilirlik derecesini gösterir. Örneğin yükseliș trendinde olan A/D göstergesi,paritede alıcıların güçlendiğini gösterirken, düșüș trendinde olan bir A/D göstergesi satıcıların güçlendiğini gösterir.

A/D indikatörü hesaplanıșı basittir. Kapanıș fiyatından, gün içi en düșük değeri çıkarılır. Elde edilen değer ise gün içi en yüksek seviye ile kapanıș fiyatının farkından çıkarılır. Daha sonra elde edilen değerin, gün içi en yüksek seviye ile en düșük seviye farkına bölünmesi ve ișlem miktarı ile çarpılmasıyla A/D indikatörü elde edilir.

(kapanıș – düșük) – (yüksek – kapanıș)
_________________________________ . ișlem miktarı
yüksek – düșük

A/D göstergesi ile fiyat hareketleri arasında meydana gelebilecek bir uyumsuzluk, fiyat hareketinin güvenilir olmadığı șeklinde yorumlanır. Örneğin, yükselen trend içerisinde hareketini sürdüren bir paritede A/D indikatöründe düșüș görülmesi ya da yatay bir seyrin görülmesi, alıcıların zayıf olduğu șeklinde yorumlanır.

USD/CAD paritesinde fiyatlar yükseliș eğilimindeyken A/D indikatörü, yatay trend içerisindeydi. Bu önemli uyumsuzluğa ek olarak, fiyat seviyelerinin zirveleri yükseliș eğilimindeyken A/D indikatörünün zirvelerinde görülen düșüș eğilimi, yükselen trendin zayıfladığını göstermekteydi. Daha sonra kısa vadeli düșüș trendinin bașlamıș olması, indikatörün öncü bir sinyal olarak bașarısını ortaya koymaktaydı.

GÖSTERGELERİN BİRLİKTE KULLANIMI
Teknik analizde, birden çok indikatörün kullanılması sık bașvurulan bir yoldur. Birden fazla indikatörün kullanılması, indikatörlerin yapabileceği zamanlama hatalarını azaltmak açısından yararlı olmaktadır. Örneğin stochastic osilatörü, dalgalanmalara karșı duyarlı yapısı nedeniyle RSI osilatöründen önce sinyal üretmektedir. Bu nedenle stochastic osilatörünü filtreleyebilmek adına RSI osilatöründen yararlanılabilir. Ancak göstergeleri bir arada kullanırken birçok yatırımcı ve analistin yaptığı gibi sadece osilatörlerden yararlanmak verimli olmamaktır. Çünkü RSI, CCI ve stochastic gibi belli bașlı osilatörlerin fiyat hareketleri ile korelasyonu birbirine yakındır. Bu nedenle osilatörler birbirine benzer șekilde hareket ederler. Bu osilatörlerden bazılarının periyotlarının değiștirilmesi durumunda sağlıklı bir yatırım için gereken öngörü sağlanabilir. Ancak osilatörlere ek olarak trendin gücünü gösteren indikatörler, hacim indikatörleri ve hareketli ortalamalardan da yararlanmak daha isabetli öngörülerin yapılmasını sağlamaktadır.

Karakteristik yapısı nedeniyle yen paritelerinde sadece osilatörlerden yararlanarak ișlem yapmak risklidir. GBP/JPY paritesi grafiğinde görüldüğü gibi stochastic osilatörü ve CCI göstergeleri bașarılı al sat sinyalleri üretmiști. Ancak asıl kırılma noktaları 22 günlük üssel hareketli ortalamadan da yararlanılarak daha bașarılı bir șekilde tespit edilebilirdi. Hareketli ortalamaların tüm teknik analiz çalıșmalarında kullanılması, trendin gücünün ve önemli destek ve direnç seviyelerinin tespit edilmesi açısından yararlı olmaktadır.

Osilatör,hacim ve trend göstergelerini bir arada kullanmak, sık bașvurulan ve isabetli öngörülerin yapılabilmesini sağlayan bir yaklașımdır. Grafikte osilatör olarak CCI, trend takibi için Bollinger bandı ve de hacim için Volume indikatörleri kullanılmıștır. Bollinger bandının așırı daraldığı veya genișlediği koșullarda osilatörlerin yanılma payı artmaktadır. Grafikte 1997 yılı Haziran ayında CCI indikatörü așırı alım bölgesindeyken, bollinger bandının daralması sonucu yükselișin devam ettiği görülmektedir. Daha sonra CCI indikatörünün ürettiği sat sinyali çalıșmasına karșın ciddi boyuta ulașmayan kararsız bir düșüșten sonra fiyat yükselmeye devam etmiști.Temmuz ayının ortalarında Bollinger bandında görülen așırı genișleme ise kısa vadeli düșüș trendinin habercisiydi. Bu nedenle trendin ortasında CCI osilatörünün verdiği al sinyali hatalı bir sinyal olmuștu. Hacmin trendle uyumsuz hareket ettiği günlerde ise osilatörlerin bașarısı yükselmektedir. Örneğin, 1997 yılının Temmuz ayı sonunda düșüș trendinin son günlerinde görülen düșüș trendinde hacmin yükselmesi, CCI osilatörünün așırı satım bölgesinde olması dönüșün yaklașmakta olduğunu göstermekteydi.